MANASTIR ORAHOVICA

ISTRAŽIVANJA I OBNOVA

Crkva svetog Đorđa, Manastir Orahovica

Zavičajni muzej iz Priboja pokrenuo je višegodišnji projekt na istraživanju, konzervaciji, restauraciji i obnovi manastira Orahovica u Mažićima kod Priboja. Ovaj projekat finansira Vlada Republike Srbije (ministarstva za kulturu i za nauku i tehnologiju), a u njegovoj realizaciji učestvuju stručnjaci iz oblasti arheologije, arhitekture, etnologije, istorije i istorije umetnosti.

Manastir se pominje u preko dvadeset izvora na osnovu kojih je saglediv njegov veliki istorijski značaj kao duhovnog, verskog i ekonomskog središta ovog dela Polimlja. Arhiepiskop Danilo ostavio je podatak da je kralj Milutin obnovio crkvu sv. mučenika Georgija u mestu zvanom Orahovica. (Arhiepiskop Danilo, Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih: I u državi svoga otačastva mnoge božastvene manastire od samog osnova podiže, i odlikova dostoimenitom slavom, da vaistinu budući obnovljen Duhom svetim, obnavljaše stara rukopoloženja roditelja i praroditelja svojih i više od korena svršavaše po Božjem izvoljenju. I sazda crkvu Uspenja Presvete Bogorodice, zvana episkopija prizrenska, i takođe crkvu Blagoveštenja presvete Bogorodice, koja je episkopija gračanička, i crkvu zvanu Trojeručica u slavnom gradu Skoplju, i crkvu sv. Georgija na reci Seravi, i crkvu sv. Konstantina u gradu Skoplju, i crkvu sv. Georgija Nagoričskoga, i u mestu zvanom Studenici, u domu presvete Bogorodice, sazda crkvu na ime sv. pravednika Joakima i Ane, i u Dabru crkvu sv. mučenika Hristova Georgija, u mestu zvanom Orahovica, i crkvu sv. mučenika Hristova Nikite, blizu grada Skoplja.) Tokom vekova manastir je živeo i stradao. O njegovom bogatstvu i veličini je sredinom XVII veka pisao i turski putopisac Evlija Čelebija. Više puta obnavljan, posle spaljivanja i pohare 1743. godine, manastir je zapusteo i ostao u ruševinama.

Bifora, XIV vek, beli krečnjak sa prozora crkve

1999. godine započela su arheološka istraživanja manastirske crkve, dela nekropole i prostora zapadno od crkve. Crkva je podignuta od materijala iz lokalnog kamenoloma, dok su otvori (portali i prozori) isklesani od belog krečnjaka. Prvi rezultati, nakon samo mesec dana istraživanja, premašili su početna očekivanja stručnjaka. Hram iz vremena obnove kralja Milutina bio je i spolja omalterisan i oslikan. Ovo su potvrdili ostaci fresko slikarstva na zapadnom zidu crkve, koji su kasnije pokriveni zidanjem priprate. U vreme podizanja crkve posvećene sv. Đorđu, već je na ovom mestu postojalo groblje sa položenim kamenim nadgrobnicima. Neki od tih nadgrobnika su prilikom gradnje hrama, i kasnije priprate, ugrađeni u njihove zidove.

Ispod kupole crkve nađena je jednostavna grobna raka iznad koje je stajala amvonska rozeta. U raku su, u različitim vremenskim periodima, položena tri pokojnika. Na ovom najsvetijem mestu u hramu, ispod Hrista Pantokratora sahranjuju se samo najznačajniji crkveni velikodostojnici: episkopi i činom viši od njih.

Putir ili kadionica,
srebro, pozlata, XIV vek

Arheološka istraživanja dopunjuju se etnološkim koja na osnovu narodne tradicije utvrđuju kako se živelo na manastirskom posedu, kolike su njegove granice, kada i kuda se stanovništvo selilo, kako su čuvane i skrivane manastirske svetinje, do kog vremena se na ovim ruševinama krštavalo - jednom rečju život manastira utkan u dušu ovdašnjeg stanovništva. Istovremeno kartiraju se nekropole (grčka groblja) sa stećcima i položenim nadgrobnim pločama i, beleže legende vezane za njih.

Realizaciju projekta blagoslovio je Patrijarh srpski Gospodin Pavle. Njegovo preosveštenstvo, novopostavljeni Mileševski episkop Gospodin Filaret je, prilikom svoje druge posete hramu, doneo ikonu Presvete Bogorodice Trojeručice Hilandarske. Uz veliko prisustvo naroda ovoga kraja, održana je sveta arhijerejska liturgija, a vladika je ustanovio hramovnu slavu, obnavljanje hrama sv. Georgija - Đurđic, 16. novembra.

Stručnu ekipu koja učestvuje na realizaciji projekta čine: Savo Derikonjić, rukovodilac projekta; arheolog Marina Milenković i arhitekta Blagota Pešić, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd; istoričar umetnosti Dragiša Milosavljević i etnolog Bosa Rosić, Narodni muzej Užice i, arheolog Radovan Bunardžić, Muzej grada Novog Sada.