Slobodan Penezić Krcun spada u red ličnosti čiju biografiju je teško sačiniti. Ne samo zbog evidentnog nedostatka arhivske građe o pojedinim pitanjima iz njegove karijere. Ne, to je zbog očekivanja da se rastumači njegova smrt u saobraćajnoj nesreći.

Njegova kontroverzna uloga u ratu i politička karijera posle rata i dalje su zamagljene pitanjem da li je na njega 1964. godine izveden atentat? Ili je reč o slučaju, teškoj saobraćajnoj nezgodi koja je izazvana nizom okolnosti na drumu kod Lazarevca?

Zbog prirode ideološke vlasti u Titovoj Jugoslaviji i događaja koji će uslediti u periodu 1964-1966. godine, većina Srba i danas veruju da je Penezić ubijen. Ta okolnost zamagljuje realan pogled na njegovu biografiju.

Druga okolnost koja baca senku na lik i delo ove svakako markantne pojave je značajan broj savremenika (mada već u poodmaklim godinama) koji su ovde ili onde sreli Penezića, ili drugih koji su čuli ovu ili onu anegdotu o njemu, u vezi sa fudbalskim klubom „Crvena zvezda“, ili sedenjem u „Maderi“ ili nekoj drugoj beogradskoj kafani, za neku izjavu ili anegdotu iz rodnog Užica. Na ovaj način stečena je jedna gotovo romantično-melanholična slika o Peneziću, koju istoričar teško može da potvrdi nekakvim arhivskim dokumentom, pa čak i nekim pisanim sećanjima.

Naredna okolnost je svakako njegova ratna uloga – iz koje njegovi tadašnji protivnici, ili njihovi naslednici, stvaraju sliku Penezića kao ubice krvnika, koji je u ime ideologije poslao na stratište hiljade protivnika – Srba, koji nisu delili iste ideološke zamisli kao i on sam i njegova partija.

Sve ovo otežava stvaranje što realnije slike biografije o ovoj kontroverznoj ličnosti. Ipak, protok vremena, 60 godina od njegovog stradanja i preko osam decenija od ratnih događaja u okupiranoj Srbiji su dobar povod da se javnosti ponudi jedna biografija Slobodana Penezića Krcuna, lišena tradicionalnog istoriografskog aparata, da bi današnji čitalac mogao lakše da je pročita, ali sa što više sabranih podataka koje govore o njegovoj ulozi u ratu i posleratnoj vlasti.

Knjiga o Peneziću ima tek nekoliko. Naučnih studija, monografija ili radova po naučnim časopisima nema uopšte. Iako je arhivska građa, partijska, državna, a od skora i lična, dostupna, ipak nema interesa, a možda ni hrabrosti da se Penezićev rad i biografija studioznije istražuje. Iako je on čovek koji je svojim radom i postupcima obeležio dve i po važne decenije srpske istorije u 20. veku.

Slobodan Penezić Krcun imao je samo 23 godine kada je počeo da odlučuje o ljudskim sudbinama. Bio je rat, 1941. Prvu bitku vodi protiv neprijatelja komunističke ideologije, čiji je bio privrženik od gimnazijskih dana u Užicu. Borba „protiv pete kolone“ obeležiće i njegov ratni put. Bio je politički komesar Druge proleterske brigade u njenim najtežim ratnim trenucima.

Kada je, 1944, formirana komunistička tajna policija Ozna, bio je njen prvi čovek u Srbiji, i ostao zapamćen i slavljen kao otac srpske tajne službe.

Mlad čovek, koji je prerano došao do moći nad životom i smrću, fanatizovan u službi prilično krute ideologije, lično hrabar, ali i pokoran autoritetima u Partiji: Titu i Aleksandru Rankoviću.

U godinama posle rata kretao se između suprotnosti: od hladnog cinizma do sentimentalnosti, bio je brižan prema porodici, a oštar prema ideološkim protivnicima. Dodeljivao je široko sredstva iz državnog budžeta, a kod kuće bio štedljiv i na ivici skromnosti.

Ova knjiga ima ulogu da obeleži šest decenija od Penezićevog stradanja, ali i da ukaže na jednu od najznačajnijih ličnosti srpske istorije sredinom 20. veka.

Bojan Dimitrijević

O autoru

Dr Bojan Dimitrijević je naučni savetnik u Institutu za savremenu istoriju u Beogradu.

Rođen je 1968. godine u Beogradu. Diplomirao je 1994. godine i magistrirao 1997. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Takođe je magistrirao 1996. godine na Srednjoevropskom univerzitetu u Budimpešti. Doktorirao je na novosadskom univerzitetu 2004. godine. Završio je visoki kurs reforme sistema bezbednosti na Univerzitetu u Bradfordu 2006. godine.

Bio je kustos Muzeja jugoslovenskog vazduhoplovstva do 1997. godine, a od 1997. zaposlen je u Institutu za savremenu istoriju. Tokom 2001. po pozivu, bio je saradnik u Institutu za napredne studije u Sofiji.

Objavio je više monografija i naučnih radova iz savremene vojne istorije Srbije i Jugoslavije i istorije jugoslovenskog vazduhoplovstva. Od 2004. do 2015. bio je urednik časopisa „Istorija 20. veka“.